In 1906, 115 jaar geleden, werd de weg van Lieveren naar Roden een echte straatweg met klinkers. Er was echter al heel wat water door het Lieversche Diep gestroomd voordat het zover was. Dit verhaal gaat over de perikelen, die voor en tijdens de vernieuwing van deze weg hebben gespeeld.
Conflict met Roden over onderhoud wegen
Dwangbevel voor betaling belasting
Bij de verdeling van de Marke van Lieveren in 1841 kwam het onderhoud van de wegen in en buiten het dorp voor rekening van de mensen aan wie markegronden waren toebedeeld (1). Dit waren voornamelijk boeren van Lieveren. De gemeente Roden vond dat deze grondeigenaren steeds nalatiger werden in dit onderhoud. In een gemeente verordening werd in 1861 vastgelegd dat de gemeente het onderhoud zou doen uitvoeren en dat deze onderhoudsplichtigen voor de kosten zouden worden aangeslagen. Maar de meesten weigerden te betalen, omdat deze belasting volgens hen juridisch niet was toegestaan. Daarop vaardigde de ontvanger van de gemeente Roden tegen de weigeraars een dwangbevel uit. Om deze kracht bij te zetten werden in 1869 als dwangmaatregel militairen bij de weigeraars ingekwartierd, althans volgens het Algemeen Handelsblad (2).
Arrondissements-Regtbank en Hooge Raad verklaren belasting onwettig
Na verschillende vergeefse pogingen bij gemeenteraad en provinciale staten om deze belastingheffing van tafel te krijgen moesten achtereenvolgens de Arrondissements-Regtbank in Assen (1) en uiteindelijk zelfs de Hooge Raad (3) er aan te pas komen om de belasting als onwettig verklaard te krijgen.
Hoe nu verder?
Er werd wel gesproken over wat er nu verder moest gebeuren, maar daarover werd geen duidelijkheid gegeven (4).
Patstelling over onderhoud
Wel bleek uit een ingezonden brief uit 1872 dat het onderhoud van de wegen in Lieveren nog steeds veel te wensen overliet (5). De briefschrijver verklaarde ook: ’t Schijnt wel dat het geen taak van ons gemeentebestuur is te zorgen dat de wegen bruikbaar zijn. Dat dan degene wiens taak het wel is, hierin eenmaal de lang gewenschte verbetering moge aanbrenge’. Kennelijk was er na de uitspraak van de Hooge Raad in 1870 een patstelling over het wegenonderhoud tussen de gemeente Roden en Lieveren ontstaan, die niet was opgelost.
Politie Roden toch door de modder naar Lieveren …
In Lieveren bleef de slechte toestand van de wegen echter voortduren. Wel aardig in dit verband is een berichtje in het najaar van 1898 in het Nieuwsblad van het Noorden (6). Dit gaat over een proces-verbaal uitgedeeld aan een 8-tal ‘Drentsche jongens en wichter’ die na de wettelijke sluitingstijd nog in de kroeg in Lieveren werden aangetroffen. Evenals de kastelein had de ‘vrolijke jeugd’ geen politie meer verwacht omdat deze ‘een bijna onbegaanbare weg op een half uur afstand van ons dorp’ moest passeren.
Lange aanloop aanleg verharde weg naar Roden
In april 1898 eerste verzoek
In de raadsvergadering van april 1898 meldde de burgemeester, dat er een verzoek van L. Cazemier en anderen uit Lieveren was binnengekomen om de weg naar Roden te verharden (7). Pas in een volgende raadsvergadering van november 1898 berichtten B&W ‘niet gunstig op dit adres te kunnen adviseren, daar de kosten te hoog zullen komen’ (8). Het verharden van de weg met een lengte van ongeveer 2800 m zou volgens een eerste globale berekening ongeveer f 22.000,- gaan kosten. Ondanks dat een paar personen hadden beweerd dat er uit Lieveren wel f 500,- (!) beschikbaar zou zijn, bleef B&W bij zijn standpunt. Ook omdat zij niet verwachtte dat er van rijks- of provincie- wege subsidie zou worden verleend voor een lokale verbindingsweg. Het voorstel om het verzoek af te wijzen werd door de gemeenteraad met 5 tegen 1 stem aangenomen.
Lieverse boeren verstoren raadsvergadering
Ondertussen maakte men zich in Lieveren boos over de afwijzing van het verzoek. De raadsvergadering van 20 mei 1899 werd door een zestal landbouwers uit Lieveren bijgewoond om te protesteren tegen het eerder genomen raadsbesluit (9). Toen hun woordvoerder tijdens de vergadering zijn grieven wilde uiten, werd hem dat belet. Daarop verliet de deputatie onder ‘minder hartelijke woorden’ de vergadering.
Nieuw voorstel uit Lieveren
Vervolgens duurde het nog twee jaar voordat in april 1901 de gemeenteraad een nieuw voorstel uit Lieveren van J. Polling c.s. behandelde (10, 11). Vanuit Lieveren was toen inmiddels bijna f 2.350,- bijeengebracht. Enige weken later had de gemeente opdracht gegeven de weg tussen Lieveren en Roden op te meten om een bestek en begroting te kunnen laten opmaken voor de nieuwe klinkerweg.
Nieuw gemeentehuis of nieuwe weg?
In Lieveren kon men bijna niet geloven, dat het nu echt zou gaan gebeuren. Was dat terecht? In de gemeenteraad vond een hoogoplopend discussie tussen de raadsleden plaats over de bouw van een nieuw gemeentehuis.
Tegenstanders vonden dat het geld beter aan dringender zaken, zoals de weg naar Lieveren, kon worden besteed (12). In aansluiting daarop verbaasden deze raadsleden zich over de trage voortgang van de planning en begroting van de weg naar Lieveren. Zelfs op de begroting voor 1903 was de weg niet opgenomen (13). Een ander raadslid vond dat de belanghebbenden uit Lieveren ‘lang niet genoeg hadden getekend’. De bouw van het nieuwe gemeentehuis was inmiddels begonnen.
Gemeente: ‘Bijdrage niet meer dan f 10.000,-!’
De financiering bleek inderdaad problemen te geven. In de raadsvergadering van 5 maart 1903 deed B&W het voorstel akkoord te gaan met verharding van de weg onder de voorwaarde dat de kosten voor de gemeente niet meer dan f 10.000,- zouden bedragen (14). Een tegenvoorstel van de raadsleden Krijthe en Ebbinge Wubben om geen maximum aan de gemeente bijdrage te koppelen werd verworpen, waarop het voorstel van B&W werd aangenomen.
Provinciale staten zegt 40% subsidie toe
Toch werd het subsidie verzoek van de gemeente Roden aan de provinciale staten enigszins aangepast. Daarin werd verzocht om ‘voor den aanleg van eenen klinkerstraatweg van Roden naar Lieveren, langs een in het adres omschreven en op een bij dat adres gevoegde situatieteekening nader aangeduid tracé, een zoo hoog mogelijk subsidie uit de provinciale fondsen te mogen ontvangen’ (15). Provinciale staten schaarden zich achter de aangedragen argumenten voor de aanleg van de weg: 1) De oude weg was in een onhoudbare (slechte) toestand en 2) met de nieuwe weg zou Lieveren worden aangesloten aan het net van bestaande ‘kunstwegen’ (verharde wegen). Voor een zo hoog mogelijke subsidie zag men echter geen grond. Het belang van de weg werd op één lijn gesteld met die van een aantal andere wegen in Drenthe, zoals bijvoorbeeld die van Beilen naar Wijster, waarvoor 40% subsidie was verleend en dit werd dan ook toegezegd voor de weg van Lieveren naar Roden. Op basis van deze toezegging verwachte de gemeenteraad kennelijk dat de financiering wel rond zou komen en werd de aanleg van de weg verder voorbereid.
Nieuwe weg door dorpskern Lieveren
Bij de goedkeuring van de plannen hadden provinciale staten nog een aantal opmerkingen gemaakt over de breedte van de weg. Daarmee rekening houdend werden nieuwe gedetailleerde tekeningen gemaakt (16). Daaruit werd duidelijk dat de weg 2990 meter lang zou worden.
De nieuwe straatweg begon in Roden ter hoogte van de latere Scheepstraschool en volgde verder de bestaande weg van Roden naar Lieveren. In Lieveren werd niet de oude weg ‘Achter ’t Loug’ (17) langs gevolgd, maar werd een nieuw tracé gekozen door de dorpskern langs het dorpscafé naar de Nijlandseweg. Daar liep de weg door tot aan de stenen duiker in de waterlossing uit de Palders, ongeveer bij de afslag van De Drift.
Aanbesteding dreigde nog roet in het eten te gooien!
Vrijstelling vaart-, brug- en havengelden voor aannemer
De bouwtekeningen en bestekken van de nieuwe weg waren gereed voor de aanbesteding die voor 13 december 1905 werd uitgeschreven (18). Een paar dagen daarvoor werd echter nog hals over kop een ‘spoedeisende’ gemeenteraadsvergadering gehouden waarin B&W voorstelde een eventuele aannemer van de klinkerweg vrij te stellen van vaart-, brug- en havengelden (19). Was men toen al bevreesd dat de aanneemsom wel eens te hoog zou kunnen worden? Het voorstel werd in elk geval met algemene stemmen aanvaard.
Aanleg weg werd niet gegund
Op de aanleg van de weg werd ingeschreven door meer dan 20 aannemers (18). De inschrijvingen varieerden van f 22.520,- tot f 29.800,-. B&W besloot het werk niet te gunnen. Waarschijnlijk omdat de toegezegde financiering ook bij de laagste inschrijving niet voldoende was. Er was maximaal f 10.000 van de gemeente, f 2.350,- vanuit Lieveren en f 9.000,- subsidie van de provincie (is 40% van laagste inschrijving van f 22.520,- van de heer D. Smit uit Groningen) beschikbaar. Daardoor was er een tekort van meer dan f 1.000,-.
Een bijzondere raadsvergadering
Dit leidde er kennelijk toe dat belanghebbenden van de weg, inwoners van Lieveren maar ook anderen, de koppen bij elkaar hebben gestoken om een oplossing te zoeken. Daarop volgde een openbare raadsvergadering op 23 december 1905 (20), waarbij ‘alle leden aanwezig zijn en een talrijk publiek is opgekomen, want er sou eene belangrijke zaak worden behandeld’. Er bleek inmiddels ongeveer f 6.000,- in plaats van de eerdere f 2.350,- door belanghebbenden (o.a. uit Lieveren) te zijn toegezegd. B&W stelde daarop voor de aanleg van de weg aan de laagste inschrijver, de heer D. Smit uit Groningen, te gunnen. Dit werd met algemene stemmen aangenomen en door ‘het publiek met luid applaus begroet!’
De aanleg van de nieuwe weg
Het werk is begonnen
Op 8 februari 1906 werd in het Nieuwsblad van het Noorden (21) gemeld dat de aanleg van de weg, 8 jaar na het eerste verzoek, eindelijk echt was begonnen. Men hoopte dat het weer goed zou blijven zodat Lieveren zo snel mogelijk ‘van de modder verlost en met de wereld verbonden’ zou worden. Het stukje eindigde met de opmerking dat ‘het werk ook voor de arbeiders gunstig was, want ze verdienen daags minstens één (!) gulden’.
Ongeveer 3 weken later werd ingegaan op de uitvoering van werkzaamheden (22). Er bleken rails te zijn aangelegd, waarover zandkarren zand aanvoerden voor het maken van een aardebaan als fundering van de weg. Deze was al over 500 m klaar en over een lengte van 1400 m ‘al een groot eind opgeschikt’. Dat betekende dat men tot aan de brug over het Lieversche Diep was gevorderd.
Bouw van nieuwe brug over het Lieversche Diep
Een bericht van 16 Juli 1906 (23) verhaalde dat het werk aan de weg weer een heel eind was opgeschoten. De monteurs, die de ijzeren brug in elkaar hadden gezet, waren al weer vertrokken. Het heiwerk voor het maken van dammen om de brughoofden te kunnen maken had veel werk gekost door onder water aanwezig hout. Er was ‘wel een halve scheepsvracht’ aan hout verwijderd.
Bij de werkzaamheden aan de brug had zich nog een ernstig ongeluk voorgedaan. De heibaas liep twee verbrijzelde vingers op, die door de plaatselijk huisarts, dr. W. J. Koppius, werden verbonden. Daarna werd de man naar het ziekenhuis in Groningen gebracht.
Leggen van klinkers maakt de weg af
De ‘straatleggers’ waren medio augustus begonnen met het leggen van de klinkers, zodat Lieveren ‘binnenkort met een verharden weg aan het wereldverkeer zou worden vastgemaakt’ (24).
Eind augustus 1906 werd de weg, aangelegd onder toezicht van de heren Benninga (uitvoerder) en Kruis (opzichter) door de autoriteiten gecontroleerd en goedgekeurd. Lieveren kon beginnen met de voorbereidingen voor een feestelijke opening van de weg.
Met de nieuwe weg: ‘Lieveren vooruit!’
Feestelijke inwijding van de weg
Op 10 oktober 1906 was het dan ook de gehele dag feest in Lieveren vanwege inwijding van de nieuwe verharde weg naar Roden. De festiviteiten waren de voorgaande dagen uitgebreid aangekondigd in het Nieuwsblad van het Noorden (25).
Volgens een krantenverslag (26) was het fanfarekorps Concordia uit Tolbert al vanaf 10 uur present om de feestvreugde te verhogen. Later ging het in optocht naar Roden waar serenades werden gebracht aan burgemeester v. Wageningen, wethouder Deodatus en een aantal raadsleden. Op de terugtocht met een 30-tal ruiters werd nog een groet gebracht aan de bewoners van “Mensingha” en bij terugkomst in Lieveren passeerde men de ereboog met de tekst ‘Inhuldiging van den nieuwen klinkerweg’. Zoals al in de advertentie was aangekondigd, werden er daarna diverse volks- en kinderspelen gehouden. Aan de ringrijderij per fiets namen zelfs 43 personen deel. Dat was ook niet zo verwonderlijk als er een 1e prijs is van f 12, terwijl we hiervoor zagen dat een wegarbeider ongeveer f 1 per dag verdiende! Bij de ringrijderij won H. v. Zanten uit Foxwolde en bij de wedloop met hindernissen eindigde G. Vogelzang uit Roden als eerste. De prijzen werden ‘s avonds in de feesttent van kastelein Smit met een toespraak uitgereikt. Al met al kon worden teruggezien op geslaagde dag met als algemene leus ‘Lieveren vooruit!’.
Kastelein Smit profiteerde van betere bereikbaarheid Lieveren
Kastelein Smit had de smaak te pakken en organiseerde een half jaar later in april 1907 weer een ringrijderij per fiets (27). De vorige had hem, gezien de grote deelname, kennelijk geen windeieren gelegd.
In de loop van dat jaar kon caféhouder Smit het zich dan ook veroorloven zijn herberg onder architectuur van de heer R. de Graaff uit Leek te laten verbouwen (28).
De inwijding het nieuwe logement vond in november 1907 plaats met een grote feestavond. De belangstelling was groot, zodat velen in de volle zaal moesten staan of onverrichter zake huiswaarts keerden (29). Dit café werd in 1999 een rijksmonument genaamd ‘Bruincafe Roelof Bathoorn’ (zie https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/478213).
Ook veel nieuwe boerderijen in Lieveren
Behalve voor de horeca bleek de leus “Lieveren vooruit!” ook op te gaan voor de landbouwers. In het voorjaar van 1908 werd door een Lieverder geschreven dat in het voorgaande jaar al vier nieuwe boerderijen waren gebouwd, recent waren er weer twee gereed gekomen en een derde wachtte op beter weer (30). Deze inwoner concludeerde dat ‘ons gehucht mooi vooruitgaat’, hetgeen voor een belangrijk deel op het conto van de nieuwe straatweg werd geschreven.
En tot besluit enige eigen herinneringen
De weg van Lieveren naar Roden kan ik nog wel dromen. In mijn dagelijkse leven speelde deze een prominente rol. Voor het onderwijs, de sport en het uitgaan was je zeker in je jonge jaren op Roden aangewezen. In de jaren dat ik in Roden naar de lagere school ging moet ik jaarlijks wel zo’n 1000 keer het ritje Lieveren-Roden of omgekeerd hebben gefietst. Deze weg is bekend vanwege het prachtige natuurschoon. Vanaf Roden het Sterrebosch, het Mensingebosch en vervolgens bij de brug de Hazematen.
Dan verder naar Lieveren door het Lieverder Noordbosch met het vennetjes bij huize ‘Woudrust’ en ’t Veentie bij het ‘wandelbossie’.
Het zijn echter niet alleen maar mooie herinneringen. Als fietser moest je ook slecht weer met regen, wind, sneeuw en ijzel trotseren. En dan de ongelukken. Vooral het gedeelte van het Lieversche Diep naar Lieveren was nogal bochtig met een smalle berm, waardoor nogal eens een auto in de sloot belande. Vaak werd dan een Lieverder boer met trekker opgetrommeld. Diepe indruk maakte een tragisch ongeval in maart 1973, waarbij een 17-jarige dorps- en leeftijdsgenoot met de bromfiets bij de brug verongelukte.
Bronnen
1. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1870-02-22, Geraadpleegd op Delpher op 11-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000093970:mpeg21:p002
2. Algemeen Handelsblad. Amsterdam, 1869-04-12, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 29-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010097539:mpeg21:p001
3. Weekblad van het regt; verzameling van regtszaken, bouwstoffen voor wetgeving, mengelwerk, jrg 33, 1871, no 3276, 08-01-1871 http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB07:001534004:00001
4. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1870-12-15, Geraadpleegd op Delpher op 11-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000094475:mpeg21:p002
5. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1872-11-12, Geraadpleegd op Delpher op 12-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000094481:mpeg21:p003
6. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1889-11-06, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 14-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010937919:mpeg21:p002
7. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1898-04-02, Geraadpleegd op Delpher op 15-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000104110:mpeg21:p003
8. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1898-11-29, Geraadpleegd op Delpher op 15-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000101123:mpeg21:p003
9. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1899-05-24, Geraadpleegd op Delpher op 15-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000108346:mpeg21:p004
10. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1901-04-12, Geraadpleegd op Delpher op 15-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000102983:mpeg21:p004
11. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1901-04-13, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 23-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010895199:mpeg21:p005
12. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1902-01-19, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 16-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010890491:mpeg21:p005
13. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1902-10-27, Geraadpleegd op Delpher op 15-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000105725:mpeg21:p006
14. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1903-03-05, Geraadpleegd op Delpher op 16-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000099975:mpeg21:p004
15. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1903-07-02, Geraadpleegd op Delpher op 16-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000100085:mpeg21:p001
16. Drents Archief, Assen. Toegang 0082 Kaarten en tekeningen van Gedeputeerde Staten. 691.a-691.d Kaarten en tekeningen voor de aanleg van een kunstweg Roden-Lieveren en een brug in de weg over het Lieverder Diep; 1905
17. Website RTV Drente. Website RTV Drente. Even het loeg in, maar waar ben ik dan? Woensdag 6 januari 2021, https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/166401/Even-het-loeg-in-maar-waar-ben-ik-dan
18. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1905-12-15, Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000106487:mpeg21:p002
19. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1905-12-09, Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000106482:mpeg21:p002
20. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1905-12-28, Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000106502:mpeg21:p003
21. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1906-02-08, Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000105195:mpeg21:p003
22. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1906-02-27, Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000105226:mpeg21:p002
23. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1906-07-18, Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000104726:mpeg21:p003
24. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1906-08-22, Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000104761:mpeg21:p002
25. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1906-10-07, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 07-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010894824:mpeg21:p006
26. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1906-10-13, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010894829:mpeg21:p006
27. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1907-04-03, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010894413:mpeg21:p006
28. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1907-08-28, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 07-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010890473:mpeg21:p003
29. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1907-11-20, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 07-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010890232:mpeg21:p006
30. Nieuwsblad van het Noorden. Groningen, 1908-04-23, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010891117:mpeg21:p006
