Hout uit het Lieverderbos

Dagelijks langs ‘Dik Boom’

In mijn schooltijd van 1956 tot 1966 fietste ik meerdere keren per dag van Lieveren naar Roden. Eerst door het Lieverder Noordbosch met Wandelbossie en ‘t Veentje, dan over de Lieverse brug en tenslotte over de Mensingheweg naar de Scheepstraschool aan de Brink in Roden. Het eerste stuk was erg bochtig, vanaf de brug was de weg vrijwel recht. Het natuurschoon van het stroomdal van het Lieverse Diep is wijd en zijd bekend en dat geldt ook voor de enorme eik, ‘Dik Boom’, aan het begin van het Mensinghebos.  Dit dagelijkse fietstochtje ging dus door een bosrijke omgeving.

‘Dik Boom’, de Wodanseik aan de weg van Lieveren naar Roden (eigen foto)

home

Lieveren vroeger omringd door bos

Op de huidige topografische kaart [1] van de omgeving van Lieveren (kaartje a) is te zien dat de noordkant van Lieveren nog veel bos heeft, tegenwoordig het Lieverderbosch genoemd, vroeger het Lieverder Noordbosch. Aan de zuidkant langs de Drift en de weg naar Langelo liggen nu nog enkele bospercelen. Vroeger was er veel meer bos rond Lieveren. Kaartje b geeft de situatie van het bos in 1832 [2].  Het Noordbosch was groter, maar vooral het Lieverder Zuidbosch was veel omvangrijker. Ook tussen de Noordesch en de Zuidesch en de weg naar Langelo en het Lieversche Diep was nog een brede strook bos (Bolbroek). Duidelijk is dat Lieveren in die tijd tot vlak bij de huizen omringd was door bos.  Waar is al dat bos gebleven?

Houtverkopingen

In mijn zoektocht in oude dagbladen naar historische informatie over Lieveren was mijn oudste ‘hit’ een advertentie voor een ‘veiling’ van hout in het Lieverderbos uit 1762 [3].  De tekst van de advertentie luidde:

“De Hoog Wel Geb. Heer W. Baron van IN EN KNIPHUISEN Heer van de Nienoort, Enum en Aikema, benevens de verdere Eygenaaren van het Lieverder Bos in ’t Landschap Drenthe, praesenteren door de Schulte van Roon, bij publyke Uytmyninge te laten Verkopen omtrent 1000 zwaare Eyken Stambomen, staande in gemelte Bos, en bekwaam tot allerhande Scheepstimmer, Wagen en Kromhout. Jemands gadinge zynde, vervoege zich op Donderdag den 11 November 1762 ’s morgens om 9 uur, by het Huys van Sicke Jans tot Lieveren onder het Carspel Roon, en Koope op Conditien als dan te horen.”

Hierin werden maar liefst 1000 zware eikenbomen te koop aangeboden. Dit soort advertenties werd tot 1895 jaarlijks in de wintermaanden in de regionale dagbladen geplaatst.  Meestal werden enige honderden eiken stambomen ‘bekwaam tot allerlei timmerwerk’ aangeboden; vanaf 1857 kwamen daar jaarlijks enige percelen eiken schilhout bij. De eigenaren van het Lieverder Bosch waren de Markgenooten. Aan het einde van de 19e eeuw kwam de klad in de houtverkopingen. Dat was de reden om te gaan praten over een verdeling van de bossen onder de Markgenoten [4].

Kip met de gouden eieren

Dit leidde in 1892 tot een kritisch stukje in de Provinciale Drentsche en Asser courant [5], waarin de Lieverse bossen werden vergeleken met de kip met de gouden eieren. Een citaat uit dit stukje:

“De hen, welke den boeren jaarlijks de gouden eieren bezorgde, is bijna afgelegd. Nog een paar jaar en de hen is geslacht en men staat voor de overblijfselen van de groote bosschen, welke voor jaren ons gehucht omgaven. Wat is er overgebleven van die bosschen, waarin men molenassen en keur van prachtige eiken aantrof? Niets dan eene wildernis, waarin hooge heide, groote varens en eene groote massa hulst om den voorrang dingen.”

In oktober 1895 werd door de gezamenlijke eigenaren ingestemd met de verdeling van de Lieversche bosschen [6]. De verkoop van de bomen werd vanaf dat moment nog enkel door particulieren gedaan. Een krantenberichtje uit 1902 meldde dat het Drentsche eikenhout nog steeds zeer geliefd was [7]). Een Lieverse landbouwer verkocht toen voor f 350,- zeven eiken aan een wagenmaker te Groningen. Het berichtje eindigt met de in mijn ogen historische zinsnede: “Hiermede verdwijnen de laatste reuzen van het eens zo groote Lieversche bosch.”

Glaasje klare

De houtverkopingen waren bijzondere gebeurtenissen, waar men uit de wijde omgeving naar toe kwam. Zo blijkt uit een dagbladartikel uit 1949 [8] waarin op de houtverkopingen in de 19e eeuw werd teruggeblikt. De boeren uit het eigen dorp konden zich voor een glaasje klare melden bij zogenaamde kruikdragers, die met de houtkopers waren meegekomen. Hierdoor werden deze verkopingen vaak bijzonder geanimeerde bijeenkomsten. Op een latere dag als de notaris in het plaatselijke café de boseigenaren hun aandeel in de opbrengst kwam brengen, werden de bloemetjes nogmaals buiten gezet. Verder werd opgemerkt dat de ‘fuivende’ boeren nogal eens vergaten op de plaats van de verkochte bomen weer jonge boompjes te planten.

home

In oudheid uitgestrekte wouden in Drenthe

Oorspronkelijk was Drenthe grotendeels bedekt door bossen. De eerste permanente bewoners maakten hun nederzettingen aan de rand van een bos, in de nabijheid van stromend water [9]. Het hout uit de bossen werd in de eeuwen daarna voor vele doeleinden gebruikt en speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de landbouw. Voor de gebinten van de boerderijen werd het hout uit de bossen bij vooral Wapse, Westerbork en Lieveren gehaald.

Eikenhouten gebinten in gerenoveerde boerenschuur te Lieveren (foto: Wilbert Kruijsen)

Ook in dit artikel werd weer geconstateerd dat men in Drenthe nogal nonchalant met het hout had omgesprongen, zodat al in de 16e eeuw veel bos was verdwenen.

Historie van het Lieversche bosch

In een artikel in Ons Waardeel van 1985 werd het wel en wee van het Lieverderbos gedetailleerd beschreven [10]. Gesteld werd ,dat de oudste vermelding dateert van 1521. Het bos dat wellicht oorspronkelijk oerbos was, had door menselijk ingrijpen (branden, beweiden, kappen) de nodige veranderingen doorgemaakt.

Duidelijk werd dat bij de exploitatie van het bos vooral economisch gewin op de korte termijn de boventoon voerde. Investeringen in nieuwe aanplant en de kwaliteit en het  onderhoud van het bos werden te veel op zijn beloop gelaten.   

Vele vaak ingewikkelde juridische zaken betreffende het gemeenschappelijke eigendom (marke) en het gebruik van de bossen en de overige gronden rond Lieveren werden in het artikel in Ons Waardeel nader toegelicht. Twee belangrijke gebeurtenissen wil ik hier noemen. Dat was in 1841 de verdeling van het gemeenschappelijk veld en veen en in 1897 van de gemeenschappelijke bossen. Met dit laatste was men, zoals eerder gemeld, in oktober 1895 reeds akkoord gegaan. Vanaf dat moment werd er ten behoeve van de landbouw nog veel meer bos, met name bij het dorp, gerooid.

Aftakeling van de natuur

De aftakeling van de natuur, die daardoor plaatsvond was ook toen al een doorn in het oog van natuurliefhebbers. Prof. Dr. A. van Veldhuizen [11], die vanaf 1910 hoogleraar Theologie aan de Rijksuniversiteit Groningen was, publiceerde regelmatig over de natuur in Drenthe. In 1923 schreef hij een korte mededeling in het Tijdschrift ‘De levende Natuur’ met de veelzeggende titel ‘Het Noordbosch ten doode opgeschreven’ [12]. Eerst werd nog ingegaan op de schoonheid van de natuur en de bijzondere planten in het Lieverderbos, zoals in eerdere edities van dit tijdschrift was beschreven. Echter bij een bezoek aan het gebied, zag hij tot zijn schrik dat nadat het eikenhakhout was verdwenen nu ook de overvloedig aanwezige hulst werd weggekapt. Zijn betoog eindigde met de noodkreet: ‘Hier wordt een monument vermoord’! Diverse dagbladen, zowel regionale [13] als landelijke [14, 15]  besteedden aandacht aan deze noodkreet.

home

Houtgebruik in de 20e eeuw

Alhoewel er nog enkele bedrijven waren die beroepshalve hout verkochten, houthandel Bathoorn tussen 1925 en 1946 en houthandel Polling vanaf de jaren 70, speelde de verkoop van eikenhout geen grote economische rol meer voor het dorp. Op de boerderijen werd overigens nog steeds volop hout gebruikt. Veel boeren haalden regelmatig hout uit een eigen stukje bos of van de houtwallen tussen hun akkers en weilanden. Dit werd jaarlijks verzaagd tot hout voor richelpalen en hekken of tot planken voor bouw en onderhoud van de schuren. Met de turf uit het veen werd het hout als brandhout gebruikt voor de verwarming van het woonhuis. In het stookhok diende het voor de kookpot met de wekelijkse was en voor het wecken van groente en vlees.

Zuidbos vanaf de Nijlandseweg

In laatste decennia van de 20e eeuw leefde de houthandel enigszins op door de groeiende vraag naar haardhout. Ik nam in die tijd ook regelmatig haardhout, dat bij de boerderij in Lieveren werd gezaagd mee naar Wageningen. Ongeveer staande op de plek van de linker foto had je zicht op de Drift met in de verte het Zuidbos (recente foto rechts). Wonderlijk genoeg had ik er in mijn jeugdjaren nooit echt bij stilgestaan dat dit bos vroeger direct aan de overkant van de Nijlandseweg al opdoemde.

Haardhout zagen aan de Nijlandseweg (eigen foto) met blik op Zuidbos (foto Wilbert Kruijsen)

Huidige Lieverder actief in bosbeheer!

In 1998 kreeg het IBN van het Ministerie van LNV, de opdracht om per provincie zogenaamde A-locatie bossen te beschrijven en te begrenzen [16]. A-locatie bossen werden op grond van hun botanische kwaliteit beschouwd als de beste voorbeelden van in Nederland voorkomende bosgemeenschappen. Ook het Lieverder Noordbosch op de oostflank van het Lieversche Diep werd hiervoor geselecteerd en wel in de categorie ‘Vochtig Wintereiken-Beukenbos’.  Het bos werd als zeer oude bosgroeiplaats met een groot aantal ‘oud bos’-soorten en een hoog aandeel met inheemse genenkarakteristiek gezien als een bijzonder waardevolle representant van genoemde categorie. Aanbevolen werd om het aandeel zomereiken te verminderen ten gunste van de beuk. Ook zou het bosgebied moeten uitbreiden. Het bos is al vanaf 1965 in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer, waarbij, naar ik aanneem, in de laatste decennia ook rekening is gehouden met genoemde aanbevelingen.  Het doet mij goed als oud-Lieverder op de website van Vereniging Dorpsbelangen Lieveren [17] te zien dat de huidige inwoners van Lieveren actief meewerken aan het beheer van het eens zo omvangrijke Lieverderbos.

Home

Links/Bronnen

  1. De Topografische kaart van Nederland, https://topokaartnederland.nl/
  2. Historische Geografisch Informatiesysteem, https://hisgis.nl/projecten/drenthe/
  3. Advertentie. “Opregte Groninger courant”. Groningen, 1762/11/02 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 08-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010259896:mpeg21:p002
  4. Advertentie. “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 1892/12/17 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-01-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000106648:mpeg21:p004
  5. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1892/12/22 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-01-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000106652:mpeg21:p003
  6. ASSEN, 22 Oct.. “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 1895/10/23 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-01-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000101499:mpeg21:p002
  7. Provinciale Drentsche en Asser courant. Assen, 1902/02/26 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 16-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000104662:mpeg21:p003
  8. Van dit, van dat … over ’t Drenthe van toen. “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 1949/06/01 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 31-12-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000144745:mpeg21:p002
  9. Bosschen in Drenthe…… “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1935/06/22 00:00:00, p. 15. Geraadpleegd op Delpher op 09-12-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010673676:mpeg21:p015
  10. Pelinck, E. Het Lieverderbos. Ons Waardeel 1985, 5, p 187- ??, http://www.drentsehistorischevereniging.nl/
  11. https://nl.wikipedia.org/wiki/Adrianus_van_Veldhuizen
  12. De Levende Natuur 27(11):348-349(1923). Het  Noordbosch  ten  doode  opgeschreven. November 1923, http://natuurtijdschriften.nl/download?type=document;docid=489307
  13. Provincienieuws.. “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 1923/03/07 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 18-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000111498:mpeg21:p002
  14. Wetenschap. Het Noordhoseh ten doode gedoemd.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1923/03/06 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 18-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010656514:mpeg21:p007
  15. HET NOORDBOSCH BIJ LIEVEREN. HET ONLANDSCHE DIJKJE VERNIELD.. “De Telegraaf”. Amsterdam, 1923/03/25 00:00:00, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 18-11-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110563804:mpeg21:p005
  16. J.B. den Ouden. A-locatie  bossen in  Drenthe. IBN-rapport 300, 1998. 106 p.            https://edepot.wur.nl/368856
  17. Website Vereniging Dorpsbelangen Lieveren, https://www.lieveren.info/

Home

Geverifieerd door MonsterInsights