Het Lieversche diep tot 1860

door Bertus Ipema

Voor het stroomdal van het Peizerdiep en het Lieversche diep zijn al vaak plannen ontworpen om daar veranderingen in aan te brengen. Lang niet alle plannen zijn uitgevoerd. Was het wel gedaan, dan had Roden er heel anders uitgezien. Bertus Ipema (geboren in Lieveren) bespreekt twee plannen uit de 19e eeuw. Dit artikel is gepubliceerd in het Tijdschrift van de Historische Vereniging ROON (Jaargang 44 nummer 1, september 2022, p. 8-11). Aan de versie op deze website is informatie over de geraadpleegde bronnen toegevoegd.

Inleiding

In de voormalige gemeente Roden vormde het Lieverse diep de natuurlijke grens tussen Lieveren en de rest van de gemeente. Het diep maakt deel uit van het stroomgebied van het Peizerdiep, dat een belangrijke rol heeft bij de afvoer van overtollig regenwater in een groot deel van het Noordenveld.

In de afgelopen eeuwen werden er veelal vanuit economisch perspectief diverse plannen gemaakt om waterwegen in het stroomgebied aan te passen. Daarbij ging het erom scheepvaart mogelijk te maken voor beter transport en om het waterpeil in het gebied te reguleren ten behoeve van de landbouw.

In dit artikel een toelichting op de plannen in de 19e eeuw, waarbij het accent ligt op de mogelijke gevolgen voor het Lieversche diep.

Plan 1820 kanaal Frederiksoord – Groningen

In juli 1820 maakte de Maatschappij van Weldadigheid met goedvinden van de regering melding van een plan voor het graven van een kanaal van Blokzijl via Steenwijk langs Frederiksoord en ‘zo mogelijk naar Groningen’ (1). Deze particuliere organisatie met als drijvende kracht generaal Johannes van den Bosch, stelde zich ten doel de toestand van de armen en lagere volksklassen te verbeteren door hen werk, voedsel en onderwijs te verschaffen. Daartoe werden vanaf 1818 koloniën gesticht waarvan Frederiksoord de eerste was (2). De opmetingen voor het genoemde kanaal waren uitgevoerd omdat Van den Bosch het plan had de gehele vlakte van Steenwijk tot Groningen met pauperkoloniën te bedekken (3).

In het Drents Archief bevinden zich 19 afbeeldingen van situatiekaarten en lengteprofielen voor een kanaal van Frederiksoord naar Groningen langs Veenhuizen en het Peizerdiep (Drents Archief Toegang 0133.02 Kaarten en tekeningen Dienst Rijkswaterstaat Drenthe).

Uit een nadere analyse bleek dat het traject begon bij Blokzijl aan de toenmalige Zuiderzee en via Steenwijk bij Frederiksoord Drenthe binnenkwam. Daarbij werd in Overijssel gebruik gemaakt van bestaande waterwegen. Verder zou het ontworpen kanaal dan over Drents en Fries grondgebied lopen en zich ter hoogte van Appelscha splitsen, waarbij één tak in Noordwestelijke richting liep om in de provincie Groningen weer gebruik te maken van bestaande waterwegen vanaf Zevenhuizen naar de stad Groningen. De andere tak ging door in Noordelijke richting om in Drenthe bij Veenhuizen het stroomdal van het Peizerdiep te volgen en net over de Drents-Groningse grens weer aan te sluiten op vaarwater naar de stad Groningen.

Eén van de situatiekaarten had betrekking op een gedeelte van het Lieversche Diep.

Het gedeelte Lieversche Diep, onderdeel van de plannen uit 1820 voor een vaarverbinding Zuiderzee-Groningen

In het ontwerp was het tracé voor het kanaal aangegeven met vier evenwijdige rode lijnen. Duidelijk was dat dit kanaal het stroomdal van het zo prachtig meanderende Lieversche Diep weinig goeds zou hebben gebracht. Waarschijnlijk door gebrek aan politieke steun en dientengevolge financiële middelen werd dit kanaal niet gerealiseerd.

Plan 1845 kanaal Norgervaart- Leekstermeer

In 1836 werd de heer A. Kommers aangesteld als hoofdingenieur van Waterstaat en Publieke Werken in Drenthe (4). Hij ontwierp een plan voor het uitbreiden van het kanalenstelsel in Drenthe.  Op verzoek van de besturen van de gemeenten Norg en Roden was in dat plan ook een kanaal opgenomen dat de Norgervaart over het grondgebied van Norg en Roden moest verbinden met het Leekstermeer en de Groningse wateren. Al in 1840 meldde het Algemeen Dagblad dat Z. M. den Koning, het totale plan van kanalisatie in de provincie Drenthe had goedgekeurd (5). Voor de financiering dienden de plannen echter eerst verder te worden uitgewerkt en er moesten prioriteringen en eigen bijdrages worden aangegeven. Diverse gemeentebesturen waaronder die van Norg en Roden meldden daarop dat zij de onteigeningen van zowel onverdeelde marke- als particuliere eigendommen, nodig voor de aanleg van de kanalen in hun gemeenten, voor hun rekening zouden nemen (6).

Het duurde nog tot december 1845 voordat met de werkzaamheden werd begonnen (7). Begin 1846 werkten in diverse Drentse gemeenten 700 tot 1000 arbeiders. Bij Roden werden meer dan 150 arbeiders extra ingezet (8).

Het door dijken omgeven kanaal moest 20 km lang worden en was uitsluitend bedoeld voor de scheepvaart. Naast vijf schutsluizen waren diverse andere kunstwerken zoals bruggen, duikers en keersluizen en zelfs een sluiswachterswoning met koestal in diverse tekeningen uitgewerkt (Drents Archief, Assen. Toegang 0082 Kaarten en tekeningen van Gedeputeerde Staten).

In 3 situatietekeningen werd een overzicht gegeven van het tracé van het kanaal vanaf de Norgervaart tot aan het Leekstermeer. De laatste hiervan betrof het verloop over het grondgebied van de gemeente Roden.

Deel situatietekening tracé kanaal vanaf de Norgervaart tot aan het Leekstermeer. Hier het deel door Roden met een geplande havenkom, waar nu de Brink is.

Tussen Langelo, Alteveer en Lieveren, juist bij het punt waar het Oostervoortsche Diep zich samenvoegde met het Groote Diep en verder ging als het Lieversche Diep / Peizerdiep passeerde het kanaal de gemeentegrens Norg-Roden.

Het water van het diep werd daar met een grondduiker onder het kanaal door geleid. Achter de duiker was een keersluis gepland, waarmee water vanuit het diep in het kanaal kon worden geleid. Zowel de duiker als de sluis bestonden uit houten palen en planken.

Verder liep het kanaal langs Alteveer nog een stukje door het stroomdal, boog dan in noordwestelijke richting af om over ‘de heide’ bij de tegenwoordige voetbalvelden van de VV Roden op de Norgerweg te komen. Deze werd gevolgd tot in het centrum van Roden, alwaar een zwaaikolk was gepland. Na Roden ging het verder langs Leutingewolde naar het Leekstermeer. De Oude Vaart is nog een zichtbaar restant van dit plan.

Bezwaren

Al in 1845, voordat met de aanleg van het kanaal was begonnen, verschenen in de kranten de eerste bezwaren (9). Inwoners van Assen meldden bij de Gouverneur problemen te hebben met het kanaal door Norg en Roden. Daarbij werd verwezen naar het oudste plan van kanalisatie, waarin de vaarverbinding van Drenthe naar Groningen vanuit de kolk van de hoofdvaart in Assen door de gemeente Vries en het Punterdiep naar Groningen loopt.

Uit het Westerkwartier kwam in 1846, toen al met de aanleg van het kanaal was begonnen, een verzoekschrift aan de koning (10). Daarin werd eerst uiteengezet, dat het Westerkwartier vrijwel al het water uit Noord-Drenthe moest ontvangen en lozen zonder dat daarvoor enig ‘zijlschot’ (belasting) werd betaald. Bovendien ontstond regelmatig schade voor de ingelanden, als veel niet ingepolderde lage hooilanden rond het Leekstermeer overstroomden. Dit werd geweten aan de afwateringskanalen bij de kolonie Veenhuizen, waardoor het water sneller afstroomde. Door het nieuwe kanaal zou de watertoevoer nog verder toenemen. Briefschrijver verzocht de koning de aanleg van het kanaal van de Norgervaart naar het Leekstermeer te heroverwegen.

Naar aanleiding daarvan werd er overlegd tussen de beide hoofdingenieurs van de waterstaat in Groningen en Drenthe (11). Deze laatste was de eerder genoemde heer Kommers.  In zijn boekje ‘De ontworpene kanalisatie van Drenthe (4) probeerde hij de vrees, dat het Westerkwartier in een waterpoel zou veranderen, met diverse argumenten te weerleggen.  

De waterstaatkundige relaties met het Groningse Westerkwartier bleken dusdanig vertroebeld, waardoor er geen officiële beschikkingen meer werden afgegeven voor de verdere financiering. De aanleg werd gestaakt en in 1861 werd het door Assen gewenste Noord-Willemskanaal naar Groningen in gebruik genomen (12).

Bronnen:

1. Middelburgsche courant. Middelburg, 08-07-1820, p. 2.  Geraadpleegd op Delpher op 02-05-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010268465:mpeg21:p002

2. UNESCO WERELDERFGOED – KOLONIËN VAN WELDADIGHEID. Geraadpleegd op https://www.kolonienvanweldadigheid.eu

3. Westendorp Boerma, J.J. Johannes van den Bosch als sociaal hervormer : de maatschappij van weldadigheid”. Noordhoff,[1927]. Geraadpleegd op Delpher op 03-05-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB21:046336000:00007

4. A. Kommers. 1847. De Ontworpene Kanalisatie van Drenthe. 106 pp. Herkomst Universiteitsbibliotheek Utrecht (door google gedigitaliseerd).  https://www.delpher.nl/nl/boeken1/gview?coll=boeken1&query=%28Kommers+and+1847%29&cql%5B%5D=%28inauthor+all+%22Kommers%22%29&identifier=ijj-fqLvt0EC&rowid=2

5. BINNENLAND. AMSTERDAM, Dingsdag 10 November.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1840/11/11 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010072030:mpeg21:p001

6. Drentsche courant. Assen, 1845/07/15 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 05-02-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010786418:mpeg21:p003

7. Drentsche courant. Assen, 1845/12/16 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010786462:mpeg21:p001

8. Drentsche courant. Assen, 1846-02-03 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010786840:mpeg21:p002

9. Drentsche courant. Assen, 1845/08/22 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 05-02-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010786429:mpeg21:p003

10. AAN ZIJNE MAJESTEIT DEN KONING.. “Groninger courant”. Groningen, 1846/02/06 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010771098:mpeg21:p002

11. Binnenland.. Drentsche courant. Assen, 1846/07/10 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 05-02-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010786885:mpeg21:p001

12. Geheugen van Drenthe, Noord-Willemskanaal. https://www.geheugenvandrenthe.nl/noord-willemskanaal

Home

Geverifieerd door MonsterInsights