Parels van Drenthe
Het vorige artikel over het Lieversche Diep eindigde met de constatering dat weer werd afgezien van grote ingrepen in de bovenstroom van het Peizer- en Lieversche Diep. Overstromingen bleven echter regelmatig voorkomen, vooral bij de Molenbrug (weg Roden-Peize) en op de Weehorst.
Ook na de oorlogsjaren werden in de landelijke pers weer overstromingen gemeld. Het dagblad Trouw meldde in 1952 dat het Peizerdiep in Noord-Drenthe op vele plaatsen buiten haar oevers was getreden. Geconcludeerd werd, dat de noodzaak om de geruime tijd geleden gemaakte plannen ten uitvoer te brengen, weer eens duidelijk was bewezen. 1
Waterschap Noordenveld in 1956 opgericht
Vanwege deze regelmatige klachten over overstromingen besloten Gedeputeerde Staten van Drenthe in 1956 tot oprichting van het nieuwe waterschap ‘Noordenveld’. 2 Reeds in 1957 meldde de voorzitter van het waterschap, Tale Willems uit Roden, dat de plannen voor de verbetering van de benedenloop van Peizer- en Eelderdiep gereed waren en hopelijk spoedig met de uitvoering kon worden begonnen. 3
Gelijk opgaand met de ruilverkavelingen Peize-Bunne en Peizermade werden door dit waterschap in de periode 1959-1967 een groot aantal werken voorbereid en uitgevoerd voor de bovenloop van het Peizerdiep, waartoe ook het Lieversche Diep en het Oostervoortsche Diep behoorden. 4 Aanvankelijk vertraagde een discussie met Staatsbosbeheer over de aanwezige natuur langs het Lieversche Diep de voortgang van het werk. Na enige tijd werd door het bestuur van het waterschap een oplossing voor dit natuurschoon geaccepteerd, wat inhield dat ongeveer 2 ½ km van het Lieversche Diep met de aangrenzende madelanden gespaard zou worden. 5
En zo werden, dus met uitzondering van deze 2 ½ km van het Lieversche Diep, het Peizerdiep en het Groote Diep uiteindelijk in de jaren ’60 toch nog rechtgetrokken en sterk verbreed. Dat lot onderging ook het Oostervoortsche Diep. Om overstromingen te voorkomen werden grote delen bedijkt en werd de waterstand geregeld met een aantal stuwen en een gemaal.
Naast ingrepen in de bestaande natuurlijke hoofdafwatering in het stroomdal van het Peizerdiep groef men door het hele ruilverkavelingsgebied nieuwe waterlossingen. Tevens werden diverse dammen, stuwen en bruggen gebouwd.
De uitvoering van de werkzaamheden in het verkavelingsgebied, voor zowel de ontginning als de waterhuishouding, vroeg de inzet van veel materieel en arbeid. In dit laatste kon grotendeels worden voorzien vanuit de naaste omgeving. Voor het meer specialistische werk werd nog enige menskracht van elders ingevlogen. Zo kwamen in deze periode twee gezinnen met hun verplaatsbare woningen, salonwagens, naar Lieveren.
Herinrichting vanaf 1990
Vanaf het einde van de jaren ‘80 werd alweer nagedacht over het opnieuw inrichten van het gebied van de dan nog zelfstandige gemeenten Roden en Norg. Natuurbehoud en natuurontwikkeling speelden daarbij een steeds prominentere rol. Zo stelde Natuurmonumenten al in 1988 voor om het gebied gevormd door het beekdalgedeelte van het Lieversche en Oostervoortsche en Groote diep, gelegen in de driehoek Roden-Lieveren-Langelo, in te richten als één groot natuurgebied. 6 Dit werd als volgt gemotiveerd: De huidige biologische en landschappelijke waarden van de aanwezige schraallanden zijn uitzonderlijk hoog voor zowel Drentse als Nederlandse begrippen. Het gebied staat bekend als één van de “parels van Drenthe”. Vooral door ontwikkelingen ten behoeve van de landbouw, intensievere bemesting en ontwatering, was de kwaliteit van de vegetaties sterk achteruitgegaan. Dit zou met de inrichting van één groot natuurgebied met een eigen optimale waterhuishouding kunnen worden hersteld.
In de daaropvolgende jaren werd de vanuit verschillende gezichtspunten voorgestelde aanpak verder uitgewerkt. In 1997 werd door Gedeputeerde Staten van Drenthe het Landinrichtingsplan voor de Herinrichting Roden-Norg vastgesteld. In een brochure in opdracht van de Landinrichtingscommissie Roden-Norg werd uitgelegd dat aanpassingen, in de 60-er jaren ten behoeve van de landbouw gemaakt, niet meer nodig waren. 7 Vrijwel het hele gebied kon worden omgevormd tot natuur met slingerende beekjes met stroomversnellingen, een hoger grondwaterpeil, regelmatige overstromingen en vrije doorgangen voor vissen en andere waterdieren.
De invulling van het inrichtingsplan vond plaats in een samenwerking van de Dienst Landelijk Gebied, het Waterschap Noorderzijlvest en de terreinbeheerders Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Het Drentse Landschap. Het waterschap Noorderzijlvest was in 1995 ontstaan uit samenvoeging van een aantal waterschappen in Groningen en Drenthe, waaronder het waterschap Noordenveld.
Voorgestelde aanpassingen
In totaal werden voor drie deelgebieden, 1. Oostervoortsche diep, 2. De Slokkert en Groote diep en 3. het Lieversche diep en Peizerdiep, gedetailleerde inrichtingsplannen gemaakt. 8 9 10 Bij Lieveren werd het Oostervoortsche diep weer grotendeels een meanderende beek. Daarvoor werden kades verlaagd en parallelwatergangen (waterlossingen) gedempt. Bij het Groote diep ten noorden van de weg Langeloo-Roden vervielen zowel de parallelle watergangen als de beek zelf. Het Groote diep werd opnieuw, enigszins meanderend, aangelegd. Het Oostervoortsche Diep kon weer door de oude bestaande meanders worden aangesloten op dit aangepaste Groote Diep. Het in de jaren ’60 gegraven deel van het Oostervoortsche Diep bij de Tip werd gedempt en de daar aanwezige brug werd verwijderd. De oude duiker in het nog oorspronkelijke Oostervoortsche diep, iets verder naar Langeloo, zou problemen opleveren omdat er veel meer water door moest worden afgevoerd. Deze werd vervangen door een nieuwe brug met daarbij een otterpassage.
Voor de natuurontwikkeling in het gebied van het Lieversche diep werd een peilverhoging voorgesteld. 10 De in de 60-er jaren aangebrachte stuw met vistrap tussen Lieveren en Alteveer werd verwijderd. Ook het gelijktijdig daar gebouwde gemaal was niet meer nodig en werd afgebroken.
Daarnaast zorgde de diepe bedding in het smalle stroomdal van het diep langs Lieveren in tijden met weinig neerslag voor te lage waterstanden en verdroging van de aangrenzende gronden. De beekbodem mocht hoger komen te liggen. Voorgesteld werd dit te realiseren door in de beek open dammen en bomen te plaatsen, waardoor de stroomsnelheid kon worden verlaagd en meegevoerd zand kon bezinken. Uiteindelijk zouden deze maatregelen in regenrijke periodes moeten resulteren in het vaker overstromen van de omliggende madeladen, hetgeen gunstig zou zijn voor het in stand houden van de bijzondere flora en fauna. In recente jaren bleken inderdaad al weer vaker overstromingen voor te komen.
Samenwerking met Dorpscommissie Lieveren
Verdere aanpassingen werden in samenspraak met de Dorpscommissie Lieveren voorbereid. 10 Daarbij ging het vooral om ‘infrastructurele maatregelen ter vergroting van de recreatieve beleving van het beekdal’. Omdat door de hiervoor genoemde ingrepen de situatie in het beekdal tussen Lieveren en Alteveer ingrijpend veranderde, werden ook de tracés van de aanwezige fiets- en voetpaden aangepast. Het fietspad vanaf de weg Lieveren-Langelo naar Alteveer-Roderesch werd iets zuidelijker aangelegd. Voor het wandelpad Lieveren-Alteveer werd een nieuwe brug achter de Zuidesch gemaakt. Bovendien werd aan de Lieversche zijde vanaf deze brug een nieuwe wandelpad gemaakt over de hoog-liggende rand van de Zuidesch naar de Tip.
De vistrappen
Feitelijk waren de vistrappen de eerste aanpassingen, die in het Lieversche diep na de kanalisatie van de jaren ’60 werden gemaakt . Al in 1989 waren op initiatief van de Hengelsportfederatie Groningen Drenthe zogenaamde vispassages aangelegd bij de stuwen in het Lieversche diep, achter het Sterrebos en bij de Zuidesch. 11 Wegens veroudering waren deze in 2008 nog eens verbeterd.
Zoals gemeld werd de stuw met vistrap ter hoogte van de Zuidesch geheel verwijderd. 10 Oorspronkelijk zou dit ook met de stuw met vistrap bij het Sterrebosch gebeuren. Echter, het waterschap Noorderzijlvest besloot in 2018 de stuw te handhaven en een nieuwe vistrap om de bestaande heen te bouwen. 12
Besluit
In drie verhalen werd de geschiedenis van het Lieversche Diep beschreven aan de hand van plannen, die vanaf 1800 zijn gemaakt om het natuurlijke verloop aan te passen. Daarvoor werden bijna uitsluitend economische motieven aangevoerd, zoals het diep geschikt te maken voor scheepvaart of een betere waterbeheersing in het stroomgebied.
We kunnen constateren dat het stroomdal van het Lieversche Diep al deze bedreigingen heeft doorstaan. Het gebied is in recente jaren omgevormd tot een prachtige natuurgebied.
Bronnen
1. Trouw. Meppel, 1952/11/13 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 22-01-2021.
4. Nieuwsblad van het Noorden, Groningen, 1960-11-19, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2020.
5. Nieuwsblad van het Noorden, Groningen, 1961-11-30, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2020.
7. Beekherstel in het Peizerdiep – Naar een natuurlijke beek.
8. Inrichtingsplan Oostervoortsche Diep. Dienst Landelijk Gebied, 11 mei 2006, 40 p.
9. Inrichtingsplan De Slokkert en Groote Diep. Dienst Landelijk Gebied, 20 december 2006, 55 p.
10. Inrichtingsplan Lieversche Diep en Peizerdiep. Dienst Landelijk Gebied, 26 januari 2009, 47 p.
11. Vispassages Peizerdiep worden verbeterd – 17 oktober 2008.
