Inleiding
Eerder ben ik al ingegaan op bijzondere dieren, zoals visotter, steur en zalm, die ooit in Lieverse diep voorkwamen. In dit verhaaltje meer over de natuur, waar vele dagjesmensen al meer dan eeuw lang van genieten.
Dat de natuur in het stroomdal van het Lieverse diep zo bijzonder was, besefte ik pas later. Alhoewel ik me nog wel kan herinneren dat er in de 60-er jaren bij de Lieverse brug naast het toegangshek tot de Hazematen altijd al een bord stond met de tekst ‘Natuurreservaat – Verboden te betreden’. Dat was vooral vanwege de zeldzame planten, die er groeiden.
Wandeling naar Lieveren
Dagjesmensen uit Groningen
In de jaren 20 van de vorige eeuw begonnen steeds meer dagjesmensen, vooral uit de stad Groningen, de natuur bij Roden en omgeving te ontdekken. In het Groninger Archief is dan ook al een wandelkaart van deze omgeving te vinden.
Het kaartje is in 1925 in opdracht van de V.v.V. Roden gemaakt en bevat naast reclame-uitingen van de Rôner middenstand een overzicht van het wegennet rond Roden, bestaande uit verharde wegen, zandwegen en wandelpaden.
Route
In beschrijvingen van interessante wandelroutes in dit gebied komt vrijwel altijd de route Roden-Lieveren-Alteveer-Roden voor. Deze is op het kaartje groen gearceerd.
In 1926 verschijnt de ‘Geïllustreerde gids van Roden en omstreken’, in opdracht van de V.v.V. Roden samengesteld door T. Zondag (1). Hierin een beschrijving van de geschiedenis en andere wetenswaardigheden van de gemeente Roden. Een belangrijke plaats is verder ingeruimd voor het beschrijven van wandelingen. De schoonheid van de genoemde wandeling naar Lieveren wordt met 4 foto’s benadrukt. Vanaf de Brink in Roden (foto 1) en via de brug over het Lieversche diepje (foto 2) gaat het naar het dorp Lieveren.
In Lieveren passeert men een Oud-Saksische boerderij van de familie Ananias (foto 3) en gaat richting Langelo om vervolgens juist buiten het dorp een smal wandel/fietspaadje over de Zuidesch te nemen naar Alteveer. Het Lieverse diep wordt daarbij gepasseerd via een klein bruggetje, ’t Vonder (foto 4).
Daarna een stuk langs het diepje en over een zandweg door de bossen, over de heide en langs de Oude vaart naar de Norgerweg. En tenslotte langs het „kerkhof” terug naar het startpunt, de brink van Roden.
Bezienswaardigheden
In de gids uit 1926 (1) werden de bezienswaardigheden die men voorbijkwam passeerde uitgebreid beschreven. Eerst het huize Mensinghe, dan het Piepie bij het Windgat en de omvangrijke bossen. Opvallend was dat slechts een klein deel van deze bossen toegankelijk was als wandelbos. Voor het overgrote deel was de ‘permissie’ ingetrokken, vanwege het ‘te vrijpostige’ publiek! Aan het einde van deze bossen op de grens met het stroomdal de heden ten dage nog altijd aanwezig eik ‘Dik boom’.
Bij de brug over het Lieverse diep werd gewezen op de mooie vergezichten rondom. Uitgebreid werd stilgestaan bij het Lieverder bos, vroeger gemeenschappelijk bezit van de boeren. In het verleden beroemd vanwege de jaarlijkse verkopingen van grote eiken (2). Het bos was inmiddels verworden tot kreupelhout. Na verdeling onder de eigenaren werd het steeds meer ‘ontgonnen’ tot weide- en bouwland.
Langs de vanaf de brug kronkelende weg naar Lieveren is vooral aan de linkerkant nog een groot deel van dit kreupelhout, het Nooordbosch, aanwezig.
Aan de rechterkant ligt nog een smal stukje bos met daarachter de Noordesch. Aanbevolen werd om bij zomerdag het zandpad te nemen dat tussen de ruisende korenvelden op deze es liep. Anno 2021 bestaat dit zandpad niet meer en ook de vele akkertjes op de Noordesch zijn al lang verleden tijd. Wel zag ik dat in de genoemde smalle strook bos in het voorjaar nog steeds veel bosanemonen bloeien en langs de slootkanten volop speenkruid.
Recent meldde RTV-Drenthe nog dat in dit bosje ook de zeer zeldzame wilde appels voorkomen (3).
In Lieveren ging de wandeling in het centrum bij café Boer naar rechts over de toen nog zandweg richting Langelo en bij de laatste boerderij vóór de Zuidesch over een smal zandpaadje tussen de akkers door naar het dal van het Lieverse diep. Ook op dit ‘zeer bekoorlijk plekje’ bij ’t Vonder werd de wandelaar uitgenodigd uitgebreid te genieten van de prachtige omgeving.
Kritiek
Zelfs al in deze tijd was er kritiek van wetenschappers/biologen op de wijze waarop boeren en burgers toen met de natuur omgingen. Treffend is in dat opzicht een citaat uit een Nederlands tijdschrift voor veldbiologie in 1928 (4): “Rondom Lieveren ruimt men jaar op jaar nieuwe wildernissen op: reeds minderen daar, dunkt me, de nachtegalen. Een plaag voor de natuur in ’t gebied van Roden en Norg zijn bovendien de dagjesmensen uit Groningen en Assen”.
Dr. Fop. I. Brouwer
De Levende Natuur
Velen zullen zich de rubriek ‘De Levende Natuur’ in het Nieuwsblad van het Noorden herinneren van de in 1991 op 79-jarige leeftijd overleden bioloog, Dr. Fop. I. Brouwer (5). Hij was actief voor vele organisaties, vooral op het gebied van natuur en milieu. Ook was hij een aantal jaren directeur van Middelbare Landbouwschool in Groningen. Landelijk was hij vooral bekend van zijn radiopraatjes in het wekelijkse programma van Bert Garthoff op de zondagmorgen. Een praatje eindige hij altijd met de gevleugelde woorden: “Al wat leeft en groeit en ons altijd weer boeit” (6).
In zijn rubriek in het Nieuwsblad van het Noorden schreef hij 60 jaar lang (!) over de natuur, vaak aan de hand van een bepaald gebied of streek, die hij bezocht had. Zo was ook de omgeving van Lieveren een gewild onderwerp. Daarbij stond vooral het stroomdal van het Lieverse diep bij hem hoog aangeschreven. Ook van hem een paar stukjes tekst hoe de lezer het moois ‘Langs het Lieverse Diepje’ zou moeten beleven.
Op de door het stroomdal
In 1955 fietste hij de hiervoor als wandeling beschreven route en stond letterlijk en figuurlijk ook uitgebreid stil bij de twee bruggetjes om te genieten van de overweldigende natuur (7).
Bij de brug in de weg Roden-Lieveren schreef hij: “Ga maar eens rustig op de brugleuning zitten en stop maar gerust een pijp, want voorlopig komt ge niet weer van dit mooie plekje weg! Wat slingert de beek zich hier fraai door het landschap, dat op zichzelf reeds zo afwisselend is met zijn hoogten en laagten, met zijn bouwland, weiland en bossen”.
Brouwer fietst na enige tijd verder door Lieveren en dan in de richting van Langelo. Daarover zegt hij: “Even buiten het dorp gekomen zet ge dan de fiets langs de kant van de weg en ge wandelt langs dat mooie oude en zeer smalle paadje, dat midden tussen de akkers loopt en dat u brengt naar de hoge oever van het Lieverse diepje, dat zich daar in het oude landschap een bedding heeft uitgeschuurd. Ge zijt dan gekomen op een van de mooiste plekjes in de kop van Drenthe. Een uniek plekje om weer eens even rustig te gaan zitten. Juist daar op die hoge oever hebt ge zo’n mooi uitzicht over de wei- en hooilanden, die hier in de wintertijd nog dikwijls onder water staan”.
Over het daar aanwezige wankele bruggetje, ’t Vonder, merkte hij nog op dat het veiliger was deze te voet te passeren. Bovendien gaf dat een betere gelegenheid om de vogels en de planten te observeren.
Dit smalle wandel/fietspaadje en het bruggetje zijn in het begin van de 60-er jaren met de kanalisatie van het diep en de bouw van een stuw daar ter plekke verdwenen.
Inmiddels is in de afgelopen jaren de stuw ook alweer verdwenen en het gekanaliseerde diep is teruggebracht naar zijn oorspronkelijke meanderende loop. Op bovenstaande drone-afbeelding van de website van de Romein-groep (https://www.deromein.nl/) wordt daaraan de laatste hand gelegd.
Adderwortel
In veel verhalen over het Lieverse diep en z’n stroomdal wordt ingegaan op de bijzondere planten, die er voorkomen. Altijd wordt daarbij de adderwortel genoemd.
Volgens Fop. I. Brouwer was het stroomdal van het Lieverse diepje één van de twee groeiplaatsen van deze plant in de provincie Drenthe(8). Zijn opgetogenheid over het gebied bleek uit de volgende zin: “Naast deze vrij zeldzame planten komen er nog talrijke andere plantesoorten voor en wanneer men in de voorzomer dit deel van Drenthe bezoekt, zal men kunnen vaststellen, dat de kleurenrijkdom van deze madelanden langs het Lieverder Diepje niet onderdoet voor de veelgeprezen Zwitserse bergweiden!”
Dat deze vergelijking nog steeds opgaat, moge blijken uit afbeelding uit 2011 van de natuur in het stroomdal van het Lieverse diep.
Besluit
Voor wandelaar en fietser zijn schitterende routes op het internet beschikbaar. Bijvoorbeeld op de website van het dorp Lieveren is de wandelroute “Rondom Lieveren” (9) te downloaden. Het plaatselijke café biedt gelegenheid om onder het genot van een hapje en een drankje nog even na te genieten van al het moois dat men onderweg heeft kunnen aanschouwen.
Bronnen
1. Zondag, T., “Geïllustreerde gids van Roden en omstreken”. Vereeniging voor Vreemdelingenverkeer Roden, 1926. Geraadpleegd op Delpher op 15-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB21:029498000:00001
2. Hout uit het Lieverderbos, https://www.delieverseiep.nl/het-lieverderbos
3. Wilde appels bij Lieveren, RTV Drenthe, vrijdag 8 mei 2020, 15:58, https://www.rtvdrenthe.nl/media/65937/Wilde-appels-bij-Lieveren
4. Naarding, J. , 1928. Drente – De Levende Natuur, 32(9), 301–303, https://natuurtijdschriften.nl/pub/490221
5. Fop I. Brouwer (79) in Haren overleden. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1991/12/23, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 11-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011019834:mpeg21:p001
6. Fop I. Brouwer, https://nl.wikipedia.org/wiki/Fop_I._Brouwer
7. LEVENDE NATUUR door Fop.I.Brouwer – Langs het Lieverse Diepje. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1955/07/23, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 21-01-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010884362:mpeg21:p017
8. LEVENDE NATUUR door dr. Fop. I. Brouwer – Het landgoed Mensinge. “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1961/05/20, p. 15. Geraadpleegd op Delpher op 23-01-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010678737:mpeg21:p015
9. Wandelkaart “Rondom Lieveren”, https://www.lieveren.info/images/Rondom%20Lieveren%20LR.pdf
