Schaatsen heeft al een lange geschiedenis
Zo worden reeds op vele oude schilderijen schaatstaferelen afgebeeld (1). In dit verhaal zal ik de

historie van het schaatsen in Lieveren de revue laten passeren. Daarbij wordt gebruik gemaakt van informatie uit 55 bronnen, waarvan 50 krantenartikelen aangevuld met eigen ervaringen. De kantenartikelen komen voornamelijk uit het Nieuwsblad van het Noorden en de Provinciale Drentsche en Asser courant.
Lieverder schaatsers voor 1900
In mijn zoektocht op internet kwam ik 3 verslagen tegen van schaatswedstrijden waarbij Lieverder deelnemers in de prijzen vielen. In 1861 in Peize (2) en in 1862 in Roden (3) was de ‘bekende vlugge rijder’ Jans H. Pol uit Lieveren de winnaar. In 1886 werd in de Drentsche en Asser Courant melding gemaakt van ‘eene hardrijderij op schaatsen’ in Norg (4). Hieraan namen 32 personen deel en na een lange strijd werd door ene Smit van Lieveren de eerste prijs van f 5,- behaald.
Prijsuitreikingen vonden plaats in een plaatselijke ‘logement’. Er was veel belangstelling voor de wedstrijden, waarop een journalist stelt het toe te juichen dat ‘zulken vermakelijkheden in den dooden wintertijd’ worden georganiseerd. Daaraan werd nog toegevoegd dat ‘de avond zoowel door de hardrijders als door de toeschouwers in vrolijkheid werd doorgebragt’.
Schaatsen in Lieveren na 1900
Het eerste verslag van wedstrijden in Lieveren dateert van 16 februari 1917 (5). De ijsvereniging van Lieveren had toen de naam ‘Eendracht maakt macht’.
In de uitslagen komen verschillende familienamen voor die ook in mijn tijd nog in Lieveren woonden. Zo moet H. Ipema, die in de groep beneden 35 jaar 2e werd, wel mijn grootvader zijn geweest. Hij was toen 30 jaar.

In 1923 is er bij het aankondigen van een wedstrijd al sprake van de ‘IJsclub Lieveren’ (6). Zoals toen gebruikelijk begint een aankondiging met ‘IJs en weder dienende – Hardrijderij op Schaatsen …. ‘
Opvallend is dat de wedstrijden die door de ijsclub van Lieveren in de krant werden aangekondigd vaak waren uitgeschreven voor jongens tot 16/17 jaar. Als eerste en tweede prijs was meestal een zilveren resp. nikkelen horloge te verdienen. Verdere prijzen waren gebruiksvoorwerpen zoals een horlogeketting, rookstel of sigarenkoker. Waarbij deze laatste 2 prijzen ons tegenwoordig wat vreemd voorkomen voor sportende jongelingen! Vanaf de jaren 30 werd steeds vaker om geldprijzen gestreden, waarbij de winnaar dan f 10,- kon opstrijken. Om te mogen deelnemen moest men f 0,50 aan inleggeld betalen en een geldig geboortebewijs tonen.
Bij wedstrijden in 1925 (7), 1928 (8) en 1933 (9) werd in de aankondigingen vermeld, dat een en ander zou worden opgeluisterd door muziek; in 1928 werd de muziek zelfs verzorgd door het fanfarekorps ‘Noordenveld’.
In 1933 zesdaagse in Roden
De meeste schaatswedstrijden waren in onze regio zogenaamde kortebaan wedstrijden. Daarbij was de afstand bij de heren 160 meter en bij de dames 140 meter. Echter in 1933 werd door de ‘IJsclub Roden’ een Zesdaagse per schaats georganiseerd. De deelnemers moesten 10 maal een ronde van 500 m afleggen. In het bericht in de krant (10) wordt gesproken over een ‘enorm groote belangstelling, zowel uit deze gemeente als daarbuiten’. Bij de prijswinnaars in de verschillende leeftijdsklassen was Lieveren met E. Kregel, H. Bathoorn en A. Kemkers Hzn. goed vertegenwoordigd.
Paar strenge winters achter elkaar
In de eerste oorlogsjaren waren de winters ook erg koud. Zowel in 1940, 1941 als 1942 werd de Elfstedentocht verreden. Ook in Lieveren werden toen, net als op vele andere lokale ijsbanen, volop schaatswedstrijden georganiseerd. Naderhand, in de jaren 50, stegen de geldprijzen die werden uitgeloofd; winnaars ontvingen in Lieveren f 20,- tot f 30,- . Op andere plaatsen met deelname van de regionale toppers liep dit op tot f 100,- voor de winnaar. Deze konden zo een aardig bedrag per winter bijverdienen.

In Lieveren veranderde langzamerhand het wedstrijdaanbod. Waren het aanvankelijk vooral individuele kortebaan wedstrijden, later zien we ook aankondigingen als ‘Wedstrijd voor schoolkinderen’ (11), ‘Ringrijderij per schaats voor heer en dame’, ‘Estafetterijderij’ (12) en ‘Priksleeën’. Priksleeën werd meestal georganiseerd bij een naderende dooi-aanval omdat het ijs er nogal door werd beschadigd.
Eigen ervaringen met schaatsen in Lieveren
Uit de periode dat ik in Lieveren opgroeide (1951-1970) kan ik me herinneren dat we in veel winters op natuurijs konden schaatsen.
Daarvoor is het nodig dat het een aantal dagen achter elkaar blijft vriezen, ook ’s nachts. Een etmaal, waarbij de temperatuur dag en nacht onder nul blijft, is een ijsdag. Zo telde de strenge winter van 1962/1963 maar liefst 57 ijsdagen, waarbij op een aantal dagen ’s nachts meer dan 15 graden vorst werd gemeten.

Ondanks dat er toch ook wel zachtere winters voorkwamen, hadden tijdens mijn jeugd in Lieveren 7 van de 10 winters meer dan 10 ijsdagen. De belangrijkste voorwaarde om te gaan schaatsen, ijs, was dus ruimschoots aanwezig. Zoals ieder kind in die tijd leerde je het schaatsen achter een stoel op een slootje dicht bij huis. In mijn geval was dat voor het huis van onze overburen bij het kruispunt van de Nijlandseweg met de weg van Peize naar Langelo. Warme kleren aan en met dikke wollen sokken in de laarzen, waaronder de Friese doorlopers werden gebonden.
IJsbaan op oude locatie
En als je het enigszins onder de knie had, dan naar de ijsbaan. Deze lag in Lieveren ruim 1 km bij ons woonhuis vandaan, tussen de Nijlandseweg en het Oostervoortse Diep (IJsbaan vroeger).

Ergens eind November werd hier jaarlijks een weiland van Lucas Ananias onder water gezet. Daartoe was het perceel rondom voorzien van een klein dijkje. Op een verhoogd gedeelte vooraan bij de weg werd de keet opgebouwd. Deze werd ingericht met tafels, banken en niet te vergeten een kachel. Van het schaatsen herinner ik me dat het er vaak erg koud was. Er was nauwelijks beschutting zodat de koude oostenwind vrij spel had. Ook had de ijskwaliteit daaronder te lijden. Ik heb hier een paar keer meegedaan aan wedstrijden voor schoolkinderen. In mijn leeftijdscategorie waren we met drie jongens, zodat je al vrij snel in de prijzen viel. Ik weet nog dat er veel onderhoud nodig was om het water op het weiland te houden. De dijkjes waren vaak lek door mollen- en muizen- gangen. Ondanks een door de Gemeenteraad in 1964 (13) toegezegde subsidie van f 150,- op het exploitatietekort was het de vraag of de ijsbaan op deze locatie in stand kon blijven.
Nieuwe ijsbaan
Eind jaren zestig werd de ijsbaan dan ook verplaatst naar een veenplas in de Venekampen bij het huis van de Familie Wilkens (op kaartje: IJsbaan). Deze plas werd eerst uitgediept en opgeschoond door de machines (dragline, bulldozer), die ook bij de ruilverkaveling waren ingezet. Op de nieuwe locatie was er veel meer beschutting en de keet kon permanent blijven staan. Wel was de baan met 100 m aan de korte kant voor wedstrijden voor volwassenen. Ik herinner me dat als het erom spande bij de estafette wedstrijden er weinig ruimte was om veilig af te remmen.

Op wedstrijddagen werd door de plaatselijke caféhouder, Jan Bathoorn, in de keet een bar ingericht waar snoep, etenswaren en drankjes werden verkocht. Tussen de ritten door konden deelnemers, bestuur en juryleden hier bij de kachel met een glas warme kwast of een grog (cognac, gele suiker en heet water) even lekker op temperatuur komen. Na afloop vond de prijsuitreiking hier ook plaats en net als vroeger was het dankzij de warme grogs nog lang gezellig …..
Leekstermeer Toertochten
In de strenge winters van de jaren 60 raakten ook de grote wateroppervlaktes bevroren. Op het Leekstermeer werden dan toertochten over afstanden van 25 tot 60 km uitgeschreven (14). Volgens de herinneringsmedailles, die werden uitgereikt als een tocht werd volbracht, moet ik samen met mijn kameraad Albert Jan in 1963 35 km en in 1964 60 km hebben gereden. We waren toen 12 jaar!

Op zo’n dag reden we eerst op de fiets 10 km van Lieveren via Roden en Terheyl naar Paviljoen Cnossen aan het Leekstermeer, alwaar je kon inschrijven. Een rondje schaatsen over het meer was 7,5 km met onderweg stempelposten bij de Paviljoens Cnossen en v. d. Dong en Hotel Boschhuis. In 1964 hadden we na de aanvankelijk geplande 6 rondjes (45 km) nog voldoende puf om er nog 2 rondjes aan vast te knopen, zodat we op 60 km uitkwamen. Daarna weer 10 km op de fiets terug naar Lieveren.
Krijgen we nog winters met volop natuurijs?
Zoals eerder reeds gezegd, heb ik in mijn jeugd veel winters meegemaakt waarin volop kon worden geschaatst. Ook na mijn verhuizing naar Wageningen heb ik de eerste jaren nog regelmatig op natuurijs kunnen schaatsen, zoals hier op de uiterwaarden bij de Rijn.

De laatste jaren hebben we ’s winters veelal minder dan 10 ijsdagen. Deskundigen en politici zijn het niet eens over de oorzaak van de klimaatverandering. Feit is in elk geval wel dat door de temperatuurstijging minder snel natuurijs van voldoende sterkte ontstaat.
IJsvereniging Lieveren nog steeds actief
De ijsclub van Lieveren is echter nog steeds actief en houdt de moed erin. Op 31 januari 2020 kwam een berichtje met foto op facebook voorbij: “LIEVEREN – Een mooie financiële opsteker voor de IJsvereniging in Lieveren” (15). De vereniging kreeg een cheque ter waarde van 750 euro van de Rabobank Noordenveld West Groningen. Dit geld zal worden gebruikt om de ‘keet’, zoals die in onze tijd werd aangeduid, aan te pakken.
Nu maar hopen dat men daar in Lieveren snel van kan profiteren, alhoewel …… Ook de winter van 2020 heeft tot nog toe nauwelijks ijsdagen gekend en de kans dat er nog geschaatst kan worden, is erg klein.
Links/Bronnen
- Schaatswedstrijd voor vrouwen (Leeuwarden, 1809) door Nicolaas Baur – http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.518150 permalink, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=37960158
- “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 1861/01/19 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010774615:mpeg21:p002
- “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 1862/01/21 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010967259:mpeg21:p003
- “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 1886/02/19 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000098985:mpeg21:p002
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1917/02/16 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010883696:mpeg21:p003
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1923/02/20 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010669124:mpeg21:p004
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1925/12/08 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010668809:mpeg21:p007
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1928/01/02 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010667859:mpeg21:p007
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1933/01/21 00:00:00, p. 16. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010673905:mpeg21:p016
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1933/12/19 00:00:00, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010674622:mpeg21:p014
- “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 1950/01/31 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000145903:mpeg21:p008
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1956/02/03 00:00:00, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010882712:mpeg21:p009
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1964/05/02 00:00:00, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010676135:mpeg21:p017
- “Nieuwsblad van het Noorden”. Groningen, 1963/01/31 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010679192:mpeg21:p010
- 750 euro voor IJsvereniging Lieveren, https://dekrantnieuws.nl/750-euro-voor-ijsvereniging-lieveren/