Inleiding
Deze blog gaat over de locatie van de huizen in Lieveren rond 1835. Op een kaartje worden ze geprojecteerd op de huidige Google Earth weergave van Lieveren. Verder gaat het over wie waar woonde en wat ze deden?
De huizen in Lieveren en hun bewoners rond 1835
In 1832 zijn er 18 behuizingen, voornamelijk boerderijen. Sommige bestaan uit twee gebouwen. Uit informatie van de Volkstellingen in 1830 en 1840 (ref 1) en van het kadaster van 1832 (ref 2) is afgeleid wie er in de periode rond 1835 op de verschillende huisnummers in Lieveren wonen en wie de eigenaren zijn.
Huis nr. 1 – Hier woont landbouwer Jan Feijes Casemier, die in 1814 getrouwd is met Aaltje Luichies Sinninge. Jan Feijes is ook de eigenaar van deze boerderij. Ze krijgen 6 kinderen waarvan er 2 voor het vijfde levensjaar overlijden. Hun jongste zoon, Feije Jans Casemier, is in 1828 geboren en zal later bekend worden als de Bezweerder van Lieveren.
Huis nr. 2 – Bewoond door eigenaar Wolter Piers Bronsema, landbouwer. Hij is in 1813 getrouwd met Geessien Luichies Sinninge, zuster van de hiervoor genoemde Aaltje Luichies. Ook zij krijgen 6 kinderen, waarvan twee levenloos ter wereld komen en één binnen 1 jaar na geboorte overlijdt.
Huis nr. 3 – Deze woning is eigendom van wed. Jacobs Schuring uit Steenbergen. In 1830 wonen Willem Jacobs Koning, kleermaker en Jantien Folkers Atlas op dit adres. In 1840 huren Willem Jans Boer, arbeider, en Hillegonda Jans Noord met hun twee kinderen dit huis.
Huis nr. 4 – Hindrik Jans Stel, landbouwer, is eigenaar van deze boerderij. Hij is getrouwd met Annechien Luichies Sinninge, de derde dochter van Luichies Sinninge uit Lieveren. Ze krijgen twee zoons, die later allebei landbouwer in Lieveren zullen worden.
Huis nr. 5 – Jan Jans Stel, landbouwer, is de broer van Hindrik Jans Stel. Hij is eigenaar van deze boerderij en getrouwd met Jantien Jans Buning. Ook zij krijgen 2 kinderen, een zoon en een dochter. Dochter Harmtien trouwt in 1835 met Sikke Jans Sikkens; zij gaan wonen in huis nr. 16. Zoon Jan Jans trouwt in 1843 met Jebbegien Hindriks Polling, dochter van de familie Hindrik Jans Polling, wonend in huis nr. 17.
Huis nr. 6 – Dit huis is eigendom van wed. Abraham Jans Staal uit Foxwolde. De bewoners in 1830 zijn Roelf Bartels Tiesinga, arbeider en Aaltien Jans Boer. Zij hebben maar korte tijd (ca. 2 jaar) in Lieveren gewoond, krijgen aldaar één kind, dat binnen een maand na geboorte overlijdt. Daarna wordt dit huis gehuurd door Jan Roelfs Hommes (arbeider) uit Roden, getrouwd met Willemtien Roelfs Kok uit Foxwolde. Willemtje Roelfs Kok heeft bij het huwelijk al 2 kinderen, die door Jan Roelfs als zijn wettige kinderen worden aangenomen. Ze hebben in 1840 in Lieveren 5 kinderen in de leeftijd van 1 tot 13 jaar.
Huis nr. 7 – Dit huis staat in 1832 nog steeds op naam van Pieter Erren Ebbes (boereknegt) die in 1821 op 44-jarige leeftijd is overleden. Zijn huis is waarschijnlijk geërfd door zijn weduwe Helena Busscher en kinderen. Helena Busscher, die in 1790 geboren is in Franeker, hertrouwd in 1824 met Reinder Tjebbels Zuurt, landbouwer/arbeider, die sinds 1823 weduwnaar van Jacobje Stoffers is. In 1830 woont het echtpaar met 4 kinderen, 2 uit eerste huwelijk van Helena Busscher, 1 uit eerste huwelijk van Reinder Tjebbels Zuurt en 1 uit huwelijk Reinder en Helena op nummer 7.
Huis nr. 8 – Deze boerderij staat in 1832 op naam van Willem Ananias. De bewoners zijn Cornelis Jans Kruims, landbouwer en Annechien Willems Kruims. Cornelis Jans is eerst getrouwd geweest met Marrechien Hofsteenge, die in 1804 overleed. In 1806 hertrouwt hij met Annechien Willems Kruims. Na 1825 voert Cornelis Jans de naam Kruims, waarschijnlijk afkomstig van Annechien Willems. Ze krijgen één zoon, Jan Cornelis Kruims.
Grietien Cornelis Hofsteenge, een dochter uit zijn eerdere huwelijk, behoort ook tot het gezin. Een oudere zoon uit zijn eerste huwelijk, Klaas Kornelis Hofsteenge, woont in Roden. Cornelis Jans Kruims overlijdt in 1839. Overigens staat huis nr. 8 dan wel op zijn naam.
Huis nr. 9 – Dit huis is eigendom van de erve Jan Ananias, die in 1830 is overleden. Het huis wordt in 1830 bewoond door Jan Jans Vulling, wever en Froukje Itskes. Bij hen woont één dochter uit een eerder huwelijk van Jan Jans Vulling. In 1840 woont hier Pieter Alberts Birze, koopman, met zijn echtgenote Hanna Jans Koers en dochter Janna.
Huis nr. 10 – Eigenaar en bewoner is Willem Ananias, landbouwer. Hij is in 1812 getrouwd met Willemtje Jans. Willem Ananias is de jongste van drie broer Ananias, die op dat moment in Lieveren wonen. Zij hebben in 1830 2 zoons van 10, 16 jaar en één dochter van 13 jaar. In 1834 is de dochter Wilhelmina Willems Ananias getrouwd met Jan Luinge uit Peize. Willem Ananias is ook herbergier; zijn huis dient als vergaderlocatie van de Markegenoten (ref 4).
Huis nr. 11 – Tijdens de volkstelling van begin 1830 is landbouwer Jan Ananias weduwnaar. Zijn tweede vrouw, Swaantje IJpes , is in 1825 overleden. Hij is eerder getrouwd geweest met Antje Annes, die in 1812 is overleden. Voor beide overledenen was het hun tweede huwelijk. Jan Ananias, die in de loop van 1830 ook zelf overlijdt, heeft geen eigen kinderen. In de periode daarna worden zijn bezittingen (roerende en onroerende goederen) publiek verkocht. De woningen, die hij in bezit had, nummer 9 en 11 worden gekocht door zijn broer Roelf Ananias. Roelf Ananias, die in 1830 nog op nummer 16 woont, verhuist daarna met zijn kinderen naar dit huis met nummer 11.
Huis nr. 12 – Hier woont landbouwersche, Wubbechien Reinders. Zij is eigenaar van deze boerderij en de weduwe van Roelf Jans Wiering, die 1828 op 79 jarige leeftijd is overleden. Zij runt het bedrijf tot haar dood in 1835 samen met haar twee zoons van 37 en 39 jaar. Haar oudste zoon, Jan Karst Wiering, trouwt in 1838 met Margien Jans Kregel uit Peize en neemt het bedrijf over. Ook haar andere zoon, Jannes Roelfs Wiering, blijft daarna op de boerderij.
Huis nr. 13 – Deze woning staat in 1833 nog op naam van Jan Jans Arends; deze is echter al in 1826 overleden. Deze is geërfd door zijn drie kinderen, waarvan Roelof Jans Arends het pand bewoond en er uurwerkmaker en landbouwer is. Hij is in 1829 getrouwd met Hindrikje Geerts Koops, uit Peize. Ze krijgen tussen 1831 en 1851 zes kinderen, waarvan er drie vrijgezel blijven.
Huis nr. 14 – Evenals nr. 13 staat ook deze boerderij nog op naam van Jan Jans Arends. In 1830 wordt dit huis verhuurd aan landbouwer Geerd Berend Bezu uit Langelo, die getrouwd is met Aaltien Jans Boer uit Vries. In Lieveren worden 4 kinderen geboren, waarna de familie in 1838 naar Een (Norg) vertrekt. Daarna wordt het verhuurd aan Jan Egbert Hamering uit Vries, getrouwd met Grietje Jans Weersing uit Loon. Ze krijgen in Lieveren 2 kinderen, waarvan er één na een maand overlijdt. Later verhuizen ze naar Donderen en daarna naar Bonnerveen (Gieten).
Huis nr. 15 – Wordt bewoond door wever Derk Gerrits Doorn, die ook eigenaar is. Hij is in 1796 getrouwd met Annechien (Annegien/Annechje/Annegijn) Harms uit Norg. Zij hebben één zoon Gerrit Derks Doorn, die in 1835 trouwt met Duurtje Halbes Schripsema uit Doezum. Alle volwassen familieleden geven aan dat hun beroep ‘wever’ is.
Huis nr. 16 – Eigenaar landbouwer Roelf Ananias woont hier aanvankelijk met zijn drie kinderen. Hij is getrouwd geweest met met Roelfien Karst, die in 1828 is overleden. Nadat hij, zoals eerder gemeld, twee huizen heeft gekocht uit de erfenis van zijn broer Jan Ananias, verhuist hij naar huis nr. 11. Huis nr. 16 wordt daarna bewoond door landbouwer Sikke Jans Sikkens, die in 1835 is getrouwd met Harmtien Jans Stel, dochter van Jan Jans Stel (huis nr. 5). Sikke Jans Sikkens is een zoon van Roelfien Karst uit haar eerste huwelijk met Jan Sikkens uit Norg.
Huis nr. 17 – Dit huis is eigendom van de familie Polling. Landbouwer Hindrik Jans Polling is in 1816 getrouwd met met Antjen Alberts uit Roden. Tussen 1817 en 1836 hebben ze 10 kinderen gekregen, 5 jongens en 5 meisjes.
Huis nr. 18 – Dit kleinste huisje van Lieveren is eigendom van schaap- en koeherder Gerrit Harms Meulema. Zijn vrouw, Luttjen Jakobs, uit Westervelde is in 1828 overleden. Zij kregen 8 kinderen, waarvan 5 al voor hun 30e levensjaar zijn gestorven. Eén van zijn kinderen, Hinderkien Gerrits Meulema, trouwt in 1837 met Hendrik Jannes Kolthof (arbeider) uit Leek. Ook zij blijven samen met een in 1837 geboren dochter op dit adres in Lieveren wonen.
Het blauw gearceerde gebouwtje met nummer 19 is de school, eigendom van de Markegenoten van Lieveren. Hierop zal in een volgende blog nog nader worden ingegaan.
Het lichtgroen gekleurde gebied in het centrum van het dorp (de brink) is eigendom van de Lieverder Marke en staat bij het kadaster geregistreerd als weiland. Hier worden ’s morgens de beesten verzameld om vervolgens met de herder naar de weides en heidevelden te gaan.
Waar stonden de huizen uit 1832 op de huidige plattegrond?
In onderstaande afbeelding is de locatie van de huizen in 1832 (ref 2) zo goed mogelijk geprojecteerd op de huidige plattegrond van Lieveren (ref 6). De locaties in 1832 kunnen enigszins afwijken omdat de nauwkeurigheid van de kaarten in die tijd minder goed is dan tegenwoordig.
Opvallend is het tracé van de doorgaande weg vanaf Bunnerveen/Lieverse Nijland naar Roden. Deze liep in 1832 nog als een soort rondweg grotendeels buiten de bebouwing van Lieveren. Pas bij verbetering weg Roden-Lieveren in 1906 is de knik door het huidige centrum van Lieveren gerealiseerd. Je zou kunnen zeggen dat in Lieveren de rondweg is vervangen door een weg door centrum. Later is bij de meeste dorpen het omgekeerde gebeurd.
Samenstelling bevolking Lieveren in 1830 en 1840
Bij de volkstellingen in 1830 en 1840 heeft Lieveren resp. 87 en 93 inwoners. Met 18 behuizingen betekent dit gemiddeld ongeveer 5 personen per woning.
De oudste bewoner van Lieveren is in 1830 78 jaar en in 1840 76 jaar. In beide jaren is ongeveer 60% van de inwoners jonger dan 30 jaar. De gemiddelde leeftijd is in 1830 en 1840 28,3 jaar. Ter vergelijking in 2019 is de gemiddelde leeftijd van de Nederlander 42,0 jaar. (ref 7).
Er zijn in Lieveren duidelijk meer mannen dan vrouwen. Dit komt waarschijnlijk doordat vele landbouwbedrijven inwonende knechten hebben. Ook is het zo dat ongehuwde zoons langer op de ouderlijke bedrijven blijven als extra arbeidskrachten dan ongehuwde dochters, die elders emplooi vinden als dienstmeid.
Lieverder landbouwers vanaf 1642
In een artikel in de Leekster Courant van 1971 (ref 8) wordt op grond van informatie uit grondschattings- en haardstedenregisters een indicatie gegeven van het aantal boerderijen in Lieveren in de periode van 1642 tot 1830.
Hierin wordt o.a. gesteld dat er in 1691 13 boerderijen zijn in Lieveren. Deze gegevens zijn vanaf 1672 af te leiden uit de registers van het Haardstedengeld. Deze informatie is voor de verschillende dorpen in Drenthe beschikbaar in het Drents Archief (ref 9). In een toelichting schrijft het Drents Archief: “De registers van het haardstedegeld geven inzicht in de sociale status van een huishouden. Vermeld wordt het aantal paarden waarmee men de es op ging, of soms de omvang van het boerenbedrijf (een vol of half erf). Personen met een nering of ambt betaalden daar 1 gulden extra voor. De armen waren vrijgesteld van deze belasting, maar worden wel allen vermeld.”
In onderstaande tabel zijn als voorbeeld de namen vermeld van de eigenaren van de boerderijen in Lieveren die in 1691, 1754 en 1804 zijn aangeslagen voor het betalen van Haardstedengeld. In principe wordt zo eens per 10 jaar een aanslag voor het Haardstedengeld opgelegd.
Het bedrag dat betaald moest worden voor de belasting is uitgedrukt in gulden, stuivers en penningen. In 1691 moet er dus door 13 bedrijven Haardstedengeld betaald worden. Uit de bedragen kan worden afgeleid dat er 10 “4-peerds” bedrijven zijn; dat zijn grote bedrijven. In 1754 worden 17 boerderijen aangeslagen. Hoewel het aantal bedrijven is gegroeid, is het aantal met “4-peerden” gedaald naar 5. Er zijn dus meer kleinere bedrijfjes. In 1804 heeft de daling van de grotere bedrijven doorgezet; er zijn nog maar één “4-peerds” bedrijf en twee “3-peerds” bedrijven.
Lieverder landbouwers omstreeks 1832
Uit de kadastergegevens van 1832 (ref 2) blijkt dat er dan 14 grondeigenaren in Lieveren zijn, die ook in Lieveren wonen. In de tabel zijn de eigenaren gerangschikt aflopend naar de omvang van het particuliere grondbezit.
Bouwland maakt verreweg het grootste aandeel uit van het particuliere grondbezit. Landbouwers met de meeste grond in particulier bezit zijn Hindrik Jans Polling en Roelof Jans Arends. Hun vaders resp. Jan Hindriks en Jan Jans hebben in 1804 ook al de grootste bedrijven met resp. 3 en 4 paarden. Het andere bedrijf met in 1804 3 paarden is van Luichien Sinnighe, de schoonvader van Hendrik Jans Stel, Jan Feijes Casemir en Wolter Piers Bronsema (bovenstaande tabel).
De bedrijfjes die minder dan 2 ha bezitten hebben meestal ook nog andere middelen van bestaan. Zo zijn de leden van de fam. Derk Gerrits Doorn wevers, is Gerrit Harms Meulema koe- en schaapherder en verhuurt Reinder Tjebbels Zuurt zich als arbeider.
Verder moet bedacht worden dat de meeste grond in Lieveren, vooral weiland, bos, heide en veld, nog eigendom is van de Markegenoten. De meeste Lieverder landbouwers zijn deelgenoten in de Lieverder Marke. Zo blijkt in 1841 bij de verdeling van gronden waarop enkel het weiderecht van toepassing is, dat het gaat om “183 koeweide rechten”, waarvan de Lieverders het overgrote deel bezitten (ref 4).
Dit geldt bijvoorbeeld ook voor Cornelis Jans Kruims. Uit de Memorie van Successie bij zijn overlijden blijkt dat hij een aantal koeweiden in de Lieverder Marke op zijn naam heeft staan. Overigens is Klaas Hofsteenge, zoon van Cornelis Jans, de grootste particuliere grondbezitter die niet uit Lieveren komt. Hij bezit 6,3 ha grond in Lieveren, waarvan 5,4 ha bouwland. Wellicht dat zijn vader, die in Lieveren op nr. 8 woont, nog een rol heeft gespeeld bij de landbouwactiviteiten op deze gronden.
Bronnen
ref 1. http://alledrenten.nl/bronnen-bevolkingsregisters
ref 2. Historische Geografisch Informatiesysteem, https://hisgis.nl/projecten/drenthe/
ref 3. Loosjes, Adriaan. Drente in Beeld. Scheltema & Holkema Boekhandel en Uitgevers Maatschappij n.v., Amsterdam
ref 4. E. Pelinck. Het Lieverderbos. Ons Waardeel 1985(5), p. 187-195.
ref 5. Google Earth Pro
ref 6. https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/37296ned/table?ts=1592136868572
ref 7. Lieveren door de eeuwen heen. Leekster Courant van 1971-05-19
ref 8. http://alledrenten.nl/1600-1811/haardstedegeld-1672-1804